Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk yıllarında başlayarak hayat boyu sürebilen, ciddiye alınarak mutlaka takip ve tedavi edilmesi gereken bir rahatsızlıktır. Bu rahatsızlık genellikle okul yıllarında ebeveynler ya da öğretmenler tarafından fark edilmektedir. Rahatsızlık birinci ya da ikinci sınıfta görülebildiği gibi, rahatsızlık ana sınıfınına giden çocuklarda da görülebilmektedir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri
Çocuklardaki en belirgin DEHB belirtileri konsantrasyon güçlüğü, hiçbir konuya uzun süre odaklanamama ve sürekli hareket etme isteğidir. Bunların dışında DEHB rahatsızlığı olan çocuklarda genellikle aşağıdaki belirtiler gözlemlenmektedir:
- Planlı çalışamama
- Düşünmeden eyleme geçme
- Sonuçlarını tahmin etmeden arkadaşlarını, kardeşlerini itme ya da onlara zarar verme
- Tehlikeleri daha önceden kestirememe
- Sürekli yardıma ihtiyaç duyarak görevlerini yapmakta zorluk çekme
- Eşyalara tırmanma
- Kitap okurken ya da ders çalışırken hemen konudan çıkma
- Okuduklarını ya da dinlediklerini akılda tutamama
- Her başlanılan işi yarım bırakma
- Kendisiyle konuşan kişinin gözlerine odaklanamama
- Sıra beklemede güçlük çekme (her zaman öncelik isteme)
- Kendisine sorulan sorulara, soru henüz bitmeden yanıt verme
- Ders çalışmaktan ya da zihinsel güç gerektiren işlerden sürekli kaçınma
- Sık sık başkalarının sözlerini kesme
- Sürekli eşya kaybetme
- Günlük yapılacak işlerde sık sık unutkanlık
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tanısı
Rahatsızlığın tanısının okul öncesi dönemde konulması bir hayli zordur. Okul öncesi dönemde, çocuklar sürekli oyun ve hareket halindedir. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ilk olarak ailenin çocuk üzerinde görmüş olduğu belirtiler ile fark edilir. Sonrasında uzman doktorların klinik gözlemleri, psikometrik test sonuçları ve muayene bulguları ile çocuğa Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tanısı konulabilir. Bir çok belirti ailesel sebeplerle de görülebileceğinden, tanının konulması uzmanlar tarafından dahi zaman alabilmektedir. Çok kavga edilen ailelerde, şiddet gören ya da kronik rahatsızlığı olan çocuklarda da Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu belirtilerinin görülmesi olasıdır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Nedenleri
Rahatsızlığının sebepleri günümüzde tam olarak bilinmemektedir. Beynin ön kısımda yer alan limbik sistemde; motivasyon, hafıza, davranışları kontrol etme, planlama ve konsantrasyon gibi faaliyetler yönetilmektedir. Bu sebeple, hastalığa limbik sistem üzerinde bulunan kimyasal ileticilerdeki çalışma bozukluğunun sebep olduğu düşünülmektedir. Bunun dışında genetik faktörlerin ve nörolojik bozuklukların da hastalığın sebepleri arasında yer aldığı düşünülmektedir.
Hastalığa sebep olabilecek diğer etkenlerin arasında zor doğum, gebelikte annenin ilaç, alkol ya da uyuşturucu kullanması, şiddetli bir enfeksiyonun tedavisinde geç kalınması gibi sebepler de sayılabilir. Günümüzde çocukların %1’lik kısmında Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ağır olarak görülmektedir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu rahatsızlığına erkek çocuklarda kız çocuklara nazaran daha sık rastlanmaktadır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tedavisi
Rahatsızlığın tedavilerinin kişiye özel olarak hazırlanması gerekmektedir. Rahatsızlık tedavi edilmediği takdirde; genellikle okulda başarısızlık, uyum ve davranış problemleri gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Uzman psikologlar tarafından, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tedavisinde uygulanan yöntemler genel olarak aşağıdaki şekildedir:
- Davranışçı Terapiler: Olumsuz, uyumu bozan davranışların yerine, çeşitli ödül ve cezaların uygulanmasıyla olumlu davranışların aktarıldığı eğitimleri içermektedir.
- Kognitif Stratejilere Dayalı Terapiler: Çocuğun kendisini gözlemleyebilmesi, dikkatini arttırabilmesi, odaklanabilmesi, dürtüselliğini durdurabilmesi ya da erteleyebilmesi, sorunlarla nasıl başa çıkabileceğini öğrenebilmesi gibi konularda belirli düşünme yöntemlerini içeren eğitimleri içermektedir.
- Özel Eğitim: Çocuğun görsel ve işitsel dikkatini arttırıcı egzersizleri içeren eğitim yöntemlerini içermektedir.
- Sosyal Beceri Eğitimleri: Topluma ve içerisinde bulunduğu gruba uyum sağlayarak, kendini uygun ve agresif olmadan ifade etme, istek ve dürtülerini erteleyebilme, arkadaş grubu içerisindeki kurallara uyma, arkadaşları ile iyi geçinme, sırasını bekleme gibi eğitimleri içermektedir.
- Aile Danışmanlığı: Aileler çocuğun dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu rahatsızlığı olduğunu akıllarından çıkartmamalıdır. Rahatsızlığın sebep olduğu davranışlar, yaramazlık ya da şımarıklık olarak nitelendirilmemelidir. Rahatsızlık sebebiyle yapmış olduğu davranışlar, çocuğun elinde olmadan gelişmektedir. Ders çalışma ve mola süreleri çocuğun dikkat süresine göre planlanmalıdır. Aileler tarafından çocuğun dikkatini arttırmaya ve de davranışlarını doğru yönde düzenlemeye yönelik yöntemler uygulanmalıdır. Aile danışmanlığında, ailelere bu konularda yardımcı eğitimler verilmektedir.
- İlaç Tedavisi: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tedavisinde kullanılan ilaçların bir kısmı merkezi sinir sistemine etki eden sentetik uyarıcılar içermektedir. Dikkat eksikliğinin ilaç ile tedavisinde sonuç alınabilmesi için ortalama 1 yıl, bazı durumlarda uzun yıllar ilaç kullanımı gerekebilmektedir. Dikkat eksikliğinde kullanılan ilaçlar sadece çocuklarda değil, yetişkinlerde de kullanılmaktadır. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tedavisinde, uzman doktorlar tarafından genellikle Ritalin, Concerta, Adderal, Klonidin, Pemolin, Karbamazepin ve Antidepresan ilaçlar reçete edilmektedir.
Davranışçıl terapiler ile birlikte ilaç tedavisinin kullanıldığı kombine tedavi yöntemi DEHB tedavi yöntemleri arasında kanıtlanmış en etkili ve işe yarar yöntemdir.
